مینیسک (meniscus) یکی از مهمترین قسمتهای زانو است که موجب استحکام آن شده و آسیب دیدنش میتواند علاوه بر درد زیاد اختلالات بسیاری را در زندگی روزمره شخص ایجاد کند. آسیب مینیسک زانو یکی از شایعترین آسیبهای غضروفی زانو است که بیشتر نیز در ورزشکاران دیده میشود.
در ادامه ابتدا به معرفی آناتومی مینیسک به زبان ساده و سپس به بررسی عوامل، علائم و درمان پارگی آن میپردازیم.
آناتومی مینیسک زانو
مینیسک داخلی: یک ساختمان لیفی غضروفی(فیبروکارتیلاژ) محکم است که در سمت داخل زانو، بالای لقمه (کوندیل) استخوان درشتنی قرار داشته و باعث تطابق سطح مفصلی درشتنی با سطح مفصلی استخوان ران در سمت داخل زانو میگردد .
مینیسک خارجی: همانند مینیسک داخلی در زانو، یک ساختمان لیفی غضروفی است که در طرف خارج مفصل زانو، بالای لقمه یا کوندیل درشتنی قرار میگیرد و باعث تطابق سطح مفصلی درشتنی با سطح مفصلی استخوان ران در طرف خارج زانو میگردد.
برخلاف مینیسک داخلی که به شکل C انگلیسی است، مینیسک خارجی به شکل O انگلیسی بوده و نسبت به مینیسک داخلی تحرک بیشتری دارد. اتصالات کمتر مینیسک خارجی به عناصر مفصل زانو، باعث تحرک بیشتر و درنتیجه آسیب کمتر آن در مقایسه با مینیسک داخلی میگردد.
تفاوت مینیسک داخلی و خارجی:
مینیسک خارجی نسبت به مینیسک داخلی، اهمیت بیشتری از نظر انتقال نیرو به عناصر اطراف مفصل دارد. انتقال نیروها از طرف مینیسکها به خصوص مینیسک خارجی، یک عامل مهم جهت کنترل فشارهای اعمال شده از ناحیه استخوان ران به مفصل بوده و درنتیجه باعث حفظ و نگهداری غضروفهای زانو میگردد. مینیسک داخلی، بیشتر در ثبات و پایداری مفصل نقش دارد. برداشتن مینیسک خارجی منجر به اعمال نیروهای شدید به غضروفهای مفصلی میگردد. تخریب غضروفهای مفصل، عامل آرتروز زود هنگام زانو در مفصل است.
چرا مینیسک زانو آسیب میبیند؟
آسیب دیدگی مینیسک در اکثر مواقع در حین ورزش مخصوصا ورزشهایی مانند فوتبال و یا راگبی که دارای برخوردهای فیزیکی بیشتر و شدیدتر هستند ایجاد میشود. اما به طور کلی هرگونه چرخش، بلندشدن و فشار ناگهانی به زانو میتواند موجب این عارضه شود که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره میکنیم:
- بالا رفتن سن: غضروف زانو به مرور زمان و با بالا رفتن سن شروع به ضعیفتر شدن میکند. به همین دلیل تقریبا تمامی افراد بالای 30سال در معرض پارگی بوده و باید به نحوه حرکات خود توجه لازم را داشته باشند.
- ورزش: انجام ورزشهایی که نیاز به چرخش و توقف ناگهانی دارند. مانند: فوتبال، تنیس و بسکتبال.
- استئوآرتریت: افراد مسنی که دارای بیماری استئو آرتریت (اختلالات مفصلی) هستند بسیار بیشتر در معرض آسیب دیدگی مینیسک زانو قرار میگیرند.
- فشار بیش از اندازه: بلند کردن و جابهجایی اجسام سنگین نیز میتواند سبب آسیب به مینیسک زانو شود.
علائم آسیب دیدگی مینیسک
علائم آسیبدیدگی با توجه به شدت و علت ایجاد آن میتواند در هر فرد متفاوت باشد. یک سری از علائم بلافاصله پس از آسیبدیدگی مشاهده میشود که به آن علائم حاد میگویند. در صورت عدم توجه و یا نادیده گرفتن این علائم، مشکلات ثانویهای برای فرد بهوجود میآید که به آنها علائم مزمن گفته شده و باعث اختلالات جدی در زندگی روزمره شخص میشود. البته در برخی موارد ممکن است پارگی مینیسک بدون وجود هیچ گونه علائمی بروز پیدا کند که این امر در میان افراد مسن و مبتلا به آرتروز شایع تر است.
- درد فوری پس از آسیب که اغلب از لحظه وقوع آسیب ایجاد خواهد شد.
- حرکت زانو همراه با درد: در برخی موارد، درد در محل آسیب دیدگی وجود خواهد داشت اما با ایجاد هرگونه حرکت در ناحیه زانو شدت خواهد گرفت. برای مثال در هنگام قفل شدن و یا خم شدن آن، درد وخیمتر خواهد شد. در این موارد احتمالا درد در هنگام استراحت کاهش پیدا کرده و در صورت ایجاد هرگونه حرکت در زانو باز خواهد گشت و تورم آن نیز تشدید خواهد شد.
- احساس صدای تق تق در حین خم و راست شدن.
- لاغر شدن عضلات چهارسر ران.
- اصطلاح آب آوردن زانو که بر اثر افزایش مایع سینوویال زانو به وجود می آید. این تورم در اثر فشار زیاد به زانو به صورت دورهای بیشتر می شود.
- قفل شدن زانو که گاه مانع از باز شدن زانو میشود. گاهی اوقات خود بیمار یاد می گیرد که زانویش را با انجام حرکاتی از حالت قفل شده خارج کند.
- خالی شدن زانو یا احساس ناپایداری زانو که در این حال بیمار احساس ناپایداری در زانو خود کرده و زانوی او در حین راه رفتن به ناگهان در رفته و خالی میشود.
- احساس درد مفصل درست در جایی که مینیسک قرار دارد. این درد بسته به محل پارگی بر روی مینیسک داخلی یا خارجی است. با فشار بر روی محل آسیب، درد بیشتری احساس میشود.
بهتر است پس از مشاهده هر کدام از این علائم به سرعت به پزشک مراجعه کرده و مشکل خود را بررسی کنید. پزشک میتواند با انجام تعدادی آزمایش عملی، نوع پارگی مینیسک شما را تشخیص داده و برنامه درمانی را برای شما تنظیم کند. در صورتی که درمان جراحی برای آسیب شما انتخاب شود، پس از معاینه فیزیکی نیاز به تصویر برداری ام آر آی نیز برای جمع آوری اطلاعات دقیقتر خواهید داشت.
درمان پارگی مینیسک زانو
با توجه به شدت و نوع آسیب شما، درمانهای استراحتی، جراحی، دارویی، فیزیوتراپی و تزریقی جزو راهکارهای پیشرو هستند. اما همیشه اولین درمان که معمولا بلافاصله پس از آسیب دیدن بسیار میتواند موثر باشد، استراحت دادن، استفاده از کمپرس آب سرد در فواصل منظم و بالا نگهداشتن زانوی آسیب دیده است. این روش میتواند به طور قابل توجهی از درد و التهابات اولیه پارگی مینیسک کم کند. همچنین برای راه رفتن از چوبهای زیربغل باید استفاده کرد تا وزنی از بدن به زانوها تحمیل نشود. سپس در مرحلههای بعدی میتوان از داروها و دیگر روشهای درمانی کمک گرفت.
استفاده از داروهای ضد التهابی: ممکن است پزشک به منظور کاهش تورم ناحیه آسیب دیده نوعی داروی ضد التهابی استروئیدی مانند ایبوپروفن برای فرد تجویز کند.
درمان فیزیوتراپی: از تمرینات فیزیوتراپی معمولا پس از آسیب دیدن ناحیه مورد نظر و یا انجام عمل جراحی استفاده میشود. اهداف تمرینات فیزیوتراپی معمولا کنترل درد و تورم، کمک به بازگرداندن دامنه طبیعی حرکت به زانو و بهبود قدرت در عضلات محافظت کننده از زانو است.
تحریک الکتریکی: تحریک الکتریکی عضلانی زانو ممکن است با هدف تقویت مینیسک و بافتهای اطراف آن استفاده شود.
تزریق: به منظور تسکین درد و التهاب در بافت نرم زانو، ممکن است از تزریق کورتیکواستروئید به مفصل زانو استفاده شود.
طب فیزیکی: طب فیزیکی درد زانو را کاهش داده و سبب پایداری و حرکت بیشتر زانو خواهد شد. متخصص طب فیزیک برای کاهش درد از روش ماساژ بهره برده زیرا ماساژ دادن سبب میشود زانوها بهتر حرکت کنند.
جراحی پارگی مینیسک: جراحی به طور معمول با هدف از بین بردن بافت آسیب دیده، ترمیم آن و یا احتمالا برداشتن کامل مینیسک انجام می شود. اگرچه موفقیت این روش به عوامل زیادی بستگی دارد. اما با این حال، انجام عمل جراحی برای افراد زیر 30 سال موثر ترین روش درمانی محسوب میشود. همچنین احتمال موفقیت برای افرادی که بلافاصله پس از آسیب دیدن ناحیه مورد نظر اقدام به درمان آن میکنند نیز بیشتر از سایر افراد است.
متداول ترین انواع جراحی برای اصلاح پارگی مینیسک عبارتند از:
مینیسکتکتومی: در این روش جراحان یک دوربین آرتروسکوپی را در زانو بیمار قرار می دهند تا پارگی را پیدا کرده و مشاهده کنند. در بیشتر موارد، قسمت آسیب دیده مینیسک برداشته شده و سپس از بخیه استفاده میشود تا دیسک مجددا به هم متصل شود. به این نوع از عمل، عمل مینیسکتکتومی جزئی گفته میشود. در صورت بروز آسیب دیدگیهای گستردهتر، کل مینیسک برداشته میشود. اگرچه احتمال بروز عوارض در این نوع عمل بالا خواهد بود.
ترمیم: در صورت امکان به ویژه در بیماران جوان، پزشکان معمولا ترمیم مینیسک را ترجیح میدهند. در این روش از دوربین های آرتروسکوپی برای یافتن پارگی استفاده میشود و سپس با استفاده از بخیه های جراحی، ناحیه آسیب دیده اصلاح میشود.
آیا آسیب مینیسک به خودی خود ترمیم میشود؟
ترمیم مینیسک مانند جوش خوردن شکستگی نیاز به شرایطی دارد که تا مهیا نباشد صورت نمیگیرد. پس پارگی مینیسک حتی اگر در قسمت حاشیهای آن باشد خود به خود ترمیم نشده و نیاز به درمان صحیح دارد. اگر پارگی مینیسک درمان نشود، آسیب به مرور زمان بیشتر شده و ممکن است قسمت پاره شده، به صورت یک زائده در کنار مینیسک در داخل زانو مرتبا حرکت کرده و موجب قفل شدن مکرر زانو شده، یا با هر بار گیرکردن این زائده در بین دو استخوان زانو و سپس درآمدن آن، این احساس به فرد دست دهد که چیزی از زیر زانو در می رود و یا زانوی خود فرد از زیر بدنش در میرود.
جهت جلوگیری از آسیب مینیسک زانو میتوانید عضلات ماهیچههای ران خود را تقویت، از کفشهای مناسب علیالخصوص در هنگام ورزش استفاده کرده و گرم کردن و سرد کردن درست و اصولی را در فعالیتهای ورزشی خود به خاطر داشته باشید.